Puszcza Bukowa – Szczeciński Park Krajobrazowy

Szczeciński Park Krajobrazowy Puszcza Bukowa został utworzony w 1981 r. na obszarze przekraczającym 20 tys. ha, obejmującym kompleks wysokich wzgórz polodowcowych, położonych na południe od Szczecina. Strome zbocza i niedostępne jary porośnięte są buczynowym starodrzewem, pośród którego kryją się liczne głazy narzutowe o pomnikowych rozmiarach. Dawnymi traktami leśnymi poprowadzono szereg pieszych szlaków turystycznych, docierających do najbardziej niedostępnych zakątków wiekowego lasu.

Nad Jeziorem Szmaragdowym

Spośród nielicznych zbiorników wodnych Puszczy Bukowej najpopularniejsze jest Jezioro Szmaragdowe, które jeszcze na początku XX wieku było wyrobiskiem kopalni kredy. Po jej zalaniu powstał zbiornik o powierzchni prawie 3 hektarów. Ta część Szczecina jest szczególnie lubiana przez spacerowiczów, choć należy zaznaczyć, że piesza wędrówka przepastnymi krawędziami dawnej kopalni, pnącymi się kilkadziesiąt metrów powyżej tafli wody, wymaga dobrej kondycji. Jednym z najbardziej fotogenicznych miejsc jest most, pod którym niegdyś biegła linia kolejowa, a dziś pełniący rolę punktu widokowego. Przy zachodnim brzegu jeziora funkcjonuje punkt IT, gdzie znajduje się wejście do słynnej, 300-metrowej Podziemnej Trasy Turystycznej.

Ochrona puszczańskiej przyrody

Najcenniejsze fragmenty puszczy zostały objęte dodatkową ochroną – znajduje się tu 7 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni prawie 600 ha:

• Rez. Bukowe Zdroje im. prof. Tadeusza Dominika (221,28 ha) – utworzony w 1956 r. w miejscu, gdzie rozwinęła się typowa buczyna pomorska, której towarzyszą inne zbiorowiska leśne (grądy, łęgi, lasy dębowo bukowe i kwaśne buczyny).
• Rez. Źródliskowa Buczyna im. Jerzego Jackowskiego (155,44 ha) – powołany w 1956 r. dla ochrony zbiorowisk leśnych charakterystycznych dla obszarów źródliskowych, wraz ze stanowiskami chronionych storczyków.
• Rez. Osetno (112,22 ha) – jeden z pierwszych rezerwatów mykologicznych w kraju, utworzony w 2008 r. dla ochrony stanowisk rzadkich gatunków grzybów (m. in. żylaka kolczastego i gąski czarnołuskowej).
• Rez. Trawiasta Buczyna im. prof. Stefana Kownasa (78,56 ha). Istnieje od 1956 r., obejmując las bukowy ze stanowiskami perłówki jednokwiatowej.
• Rez. Buczynowe Wąwozy (56,53 ha) – od 1956 r. szczególnej ochronie podlega tu buczyna pomorska wraz z towarzyszącym jej łęgiem olchowym. W rezerwacie stwierdzono występowanie rzadkich gatunków roślin, takich jak widłak wroniec, bluszcz pospolity i narecznica górska.
• Rez. Kołowskie Parowy im. Józefa Lewandowskiego (24,34 ha). Ochroną objęto teren bardzo urozmaiconej rzeźbie, porośnięty bukowym starodrzewem (najstarsze okazy osiągają nawet 40 metrów wysokości). Rezerwat powstał w 1956 r.
• Rez. Zdroje (2,12 ha). Najmniejszy z rezerwatów Puszczy Bukowej powstał w 1959 r. w celu ochrony stanowisk cisów, które rozprzestrzeniły się w lesie po zniszczeniu dawnego Parku Toepfera.

Wybierając się na wycieczkę należy pamiętać, że wszelki ruch turystyczny na terenie rezerwatów przyrody może odbywać się wyłącznie oznakowanymi szlakami.

Głazy narzutowe

Wizytówkę Wzgórz Bukowych stanowią ogromne głazy, które przybyły tu przed tysiącami lat ze Skandynawii wraz z ostatnim lodowcem. Oto największe głazy narzutowe Puszczy Bukowej:

• Głaz Krajoznawców – największy głaz narzutowy w Puszczy Bukowej, którego obwód osiąga 17,5 m a wysokość – 270 cm.
• Kołyska – granit o obwodzie 1475 cm i dwumetrowej wysokości, położony nieopodal północnego skraju pola golfowego w Binowie.
• Głaz przy Leśnej Szosie – umiejscowiony przy drodze z Jezierzyc do Glinnej. Obwód 14,2 m.
• Głaz Serce (Młyński) – gnejs o obwodzie 1375 cm, przy czarnym Szlaku Górskim na Bukowiec.
• Głaz Ukryty – zlokalizowany w korycie strumienia Utrata; obwód 12,8 m.
• Głaz Grońskiego o obwodzie 12,3 m i wysokości 1,4 m, na którym znajduje się tablica poświęcona Stanisławowi Grońskiemu, zasłużonemu dla szczecińskiej turystyki.
• Anna i Andrzej – dwa sąsiadujące bloki granitowe, stanowiące niegdyś jeden głaz. Ich obwody to 1090 i 950 cm.
• Omszały Głaz – granit o obwodzie 9,8 m, umiejscowiony w rezerwacie przyrody Bukowe Zdroje.
• Miedwiański Kamień o obwodzie 940 cm, pierwotnie ulokowany w Dębinie, a obecnie – przy ul. Warcisława w Kołbaczu.
• Szwedzki Kamień – gnejs o obwodzie przekraczającym 9 metrów, przy zielonym szlaku pieszym na południe od pozostałości Szwedzkiego Młyna.
• Słupi Głaz – granit osiągający 870 cm obwodu i 1,7 m wysokości.
• Słupieniec – zlokalizowany w dolinie Rudzianki, w północnej części Puszczy Bukowej (obwód 8,7 m).
• Głaz przy Autostradzie – granit o obwodzie 720 cm i wysokości 1,5 m ulokowany przy autostradzie A6.

Drzewa pomnikowe

Poniżej wymieniono najważniejsze drzewa pomnikowe Puszczy Bukowej i jej okolic:

• Dęby Krzywoustego – dwa okazy dębów szypułkowych w Klęskowie, o obwodach 620 i 710 cm. Legenda głosi, że drzewa rosły tu już w XII wie-ku, w czasie walk Bolesława Krzywoustego z pomorskimi wojskami.
• Dąb Jerzy, o obwodzie 520 cm, nazwany tak na cześć dr inż. Jerzego Jackowskiego – zasłużonego leśnika i wybitnego działacza ochrony przyrody.
• Lipa św. Ottona przy zabytkowym kościele w Płoni, o obwodzie 920 cm. Według lokalnych podań drzewo zostało zasadzone w czasie misji biskupa Ottona z Bambergu w 1124 r.
• Lipa Walpurga przy ul. Topolowej w Jezierzycach, o obwodzie 530 cm, której nazwa upamiętnia imię żony księcia Bogusława I.
• Dąb Dziadek, mierzący 422 cm obwodu, uchodzący za najwyższy okaz tego gatunku na terenie całego parku krajobrazowego.
• Dąb Frater, o obwodzie 387 cm, rosnący na historycznej granicy ziem cysterskich, Szczecina i Gryfina (dzisiejsza Przełęcz Trzech Braci).
• Buk Lipniackiego, upamiętniający znakomitego regionalistę, dziennikarza i miłośnika Puszczy Bukowej, Wojciecha Lipniackiego (zm. w 1996 r.).
• Dęby Wartownicy – dwa okazy wiekowych drzew, z których większe posiada obwód 430 cm. Ich nazwa nawiązuje do dawnego obozu pracy, który znajdował się w pobliżu podczas II wojny światowej.
• Dąb Książęcy – drzewo o obwodzie 365 cm, posadzone w 1821 r. przez Fryderyka Wilhelma na terenie dzisiejszego Parku Leśnego Zdroje, nie-opodal Jeziora Szmaragdowego.
• Żywotniki Mazurkiewicza przy dawnej leśniczówce w Mazurkowie, z których największy posiada obwód 333 cm.

Zabytki i miejsca historyczne

Podczas puszczańskich wędrówek na pierwszy plan oczywiście wysuwa się przyroda. Nie oznacza to jednak, że nie można tu znaleźć perełek architektonicznych z dawnych czasów – wręcz przeciwnie, znajdują się tu zarówno interesujące obiekty sakralne jak i świeckie:

• Opactwo Cystersów w Kołbaczu – dawny zespół klasztorny, złożony z gotyckiego kościoła, Domu Konwersów i Domu Opata.
• Kościół w Kołowie – XIX-wieczna świątynia ze strzelistą, ceglaną wieżą, wybudowana w stylu neogotyckim.
• Kościół w Binowie – granitowa budowla, której powstanie datuje się na XIV wiek. Miejsce to zasłynęło z cudownego obrazu Matki Boskiej, do którego w XV i XVI wieku przybywały liczne pielgrzymki.
• Kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Starym Czarnowie z 1826 r., z drewnianą wieżą, zwieńczoną 8-bocznym szpicem.
• Morowce – historyczne kamienie graniczne z XVIII wieku, stojące na pograniczu dawnych ziem szczecińskich i gryfińskich.
• Grodzisko Śmiłowskie – pozostałości wczesnośredniowiecznego grodu, zlokalizowane w północnej części Puszczy Bukowej, na wzgórzu Chojna.
• Ruiny pałacu Toepfferów – pozostałości imponującej rezydencji właściciela dawnej fabryki cementu, Helmuta Toepffera.
• Cmentarz wojenny w Glinnej – miejsce pochówku żołnierzy niemieckich, którzy polegli podczas II wojny światowej. W wyniku akcji ekshumacji szczątków z innych miejsc, na cmentarzu w Glinnej planuje się docelowo utworzenie ponad 30 tys. grobów.
• Szwedzki Młyn – miejsce lokalizacji dawnego kompleksu młyńskiego nad strumieniem Chojnówka w rezerwacie Bukowe Zdroje. Nazwa nawiązuje do produkcji prochu przez Szwedów podczas wojny trzydziestoletniej. W XIX wieku młynem zarządzała rodzina Jaeckel, której cmentarzyk rodowy znajduje się na pobliskim wzgórzu, a w póź-niejszym okresie mieściła się tu leśna gospoda.
• Pozostałości kolejki fabrycznej w pobliżu Jeziora Szmaragdowego – nieczynny wiadukt oraz kilkudziesięciometrowy tunel, którym kursowała kolejka wąskotorowa z pobliskiej kopalni.

Ruszamy na szlak!

Zwiedzanie puszczy najlepiej zaplanować w oparciu o bardzo rozbudowaną sieć tras turystycznych. Poniżej zestawiono znakowane szlaki piesze, których szczegółowe opisy można znaleźć w serwisie turystycznym Wędruj z Nami.

• Szlak przez Trawiastą Buczynę: Stare Czarnowo – Babinek – Kartno – Żelisławiec
• Szlak Klubu Turystów Pieszych PTTK Wiercipięty: Szczecin Podjuchy – leśniczówka Binowo – j. Piasecznik Mały – j. Glinno – Żelisławiec
• Szlak Woja Żelisława: Jezioro Szmaragdowe – rez. Bukowe Zdroje – Szwedzki Kamień – Binowo – Żelisławiec – Gardno – Wełtyń – Gryfino
• Szlak Familijny: wokół Jeziora Szmaragdowego
• Szlak Równiny Wełtyńskiej: Jezioro Szmaragdowe – rez. Bukowe Zdroje – Przełęcz Trzech Braci – j. Węglino – Chlebowo – Wełtyń
• Szlak do Szwedzkiego Kamienia: Szczecin Podjuchy – rez. Bukowe Zdroje – Szwedzki Kamień
• Szlak Nadodrzański: Żydowice – Przełęcz Trzech Braci – Bukowiec – Głaz Kołyska – j. Piasecznik Mały – Binowo – Chlebowo – Stare Brynki – Gryfino
• Szlak Wojciecha Lipniackiego: Osiedle Bukowe – rez. Bukowe Zdroje – Słupi Głaz – Brama Czwójdzińskiego
• Szlak Górski na Bukowiec: Os. Bukowe – Głaz Grońskiego – Głaz Serce – góra Bukowiec
• Szlak Bolesława Krzywoustego: Klęskowo – Polana Harcerska – Głaz Serce Puszczy – góra Lisica – Płonia
• Szlak St. Pawelskiego: Kijewko – leśniczówka Kołowo – Gliniec – Glinna
• Szlak St. Grońskiego: Szczecin Zdunowo – Płonia – Jezierzyce – Śmierdnica – leśniczówka Kołowo – rez. Źródliskowa Buczyna – j. Glinno – Binowo – Kołowo – Kojewko – rez. Bukowe Zdroje – Szczecin Zdroje
• Szlak do J. Szmaragdowego: Stacja Szczecin Zdroje – J. Szmaragdowe
• Szlak Vadam: Kijewo – Kijewko – Głaz Błażej – Brama Czwójdzińskiego
• Szlak przez Wielecki Staw: Śmierdnica – Osetno – Wielecki Staw – Jezierzyce
• Szlak Artyleryjski im. 2 Łużyckiej Dywizji Artylerii Wojska Polskiego:
• Szczecin Podjuchy – Żydowce – Chlebowo – Jezioro Binowskie – Binowo
• Szlak Buczynowych Wąwozów: Śmierdnica – rez. Buczynowe Wąwozy – Dobropole Gryfińskie
• Szlak Bolesława Czwójdzińskiego: Klęskowo – Brama Czwójdzińskiego – Kołówko – Kołowo – Gliniec – Dobropole Gryfińskie – Kołbacz

Źródło: Puszcza Bukowa
Mapa turystyczna
Wydawnictwo EKO-MAP 2020